Zaburzenia rytmu serca u dzieci – bradyarytmie – postępowanie ratownicze

Pomiar tętna u dziecka jest bardzo ważnym elementem każdego badania przedmiotowego. Zaburzenia rytmu serca u dziecka mogą wystąpić w każdym wieku. Wiele zaburzeń rytmu serca ustępuje samoistnie w czasie rozwoju, inne nie dają objawów klinicznych, jednak w określonych warunkach mogą powodować rozwój kardiomiopatii lub przejść w formę zagrażającej życiu arytmii. Postępowanie i rokowanie u dzieci z bradykardią zależą od etiologii. Sposób postępowania w ciężkiej bradykardii najprościej opisano w wytycznych dotyczących zaawansowanych zabiegów resuscytacyjnych u dzieci (Pediatric Advanced Life Support – PALS).

Słowa kluczowe

bradykardia, zaburzenia rytmu serca, blok przedsionkowo-komorowy

U dzieci częstość rytmu serca zmienia się wraz z wiekiem. Zależy ona również od wielu czynników. Bradykardia to częstotliwość rytmu serca poniżej normy dla danego wieku. Definiując bradykardię u dzieci, powinniśmy się kierować normami dla danej grupy wiekowej. Postępowanie u dziecka z bradykardią wymaga zrozumienia mechanizmów, które odpowiadają za wolny rytm serca, oraz przyczyn kardiologicznych i niekardiologicznych. Bradykardia może być cechą zdrowego serca, ale również objawem patologii w układzie przewodzącym serca. Rytm serca u dzieci jest zmienny w ciągu doby i zależy od aktywności. Zmienia się wraz z rozwojem dziecka i spowalnia z wiekiem.

Przyczyny bradykardii u dzieci

Etiologia bradykardii jest zróżnicowana. W porównaniu do osób dorosłych zaburzenia rytmu serca u dzieci są wynikiem niewydolności oddechowej, pozasercowej niewydolności krążenia i  niskiego ciśnienia, które wtórnie prowadzą do niedotlenienia tkanek i kwasicy. Wolny rytm serca może być wynikiem bradykardii zatokowej, bradykardii węzłowej lub zaburzeń przewodzenia przedsionkowo-komorowego (p-k) – blokiem przedsionkowo-komorowym II/III stopnia lub zaburzeniami przewodnictwa śródkomorowego. Łagodną, przejściową bradykardię może też wywołać pobudzenie dodatkowe nadkomorowe zablokowane. U dzieci bradykardia jest wywołana często napięciem nerwu błędnego, np. podczas: wymiotów, zgłębnikowania żołądka, mikcji, defekacji lub kaszlu, obniżenia temperatury ciała i zaburzeń jonowych (hipo-/hiperkaliemii, hipo-/hiperkalcemii, hipomagnezemii). Może być spowodowana widokiem krwi lub bólem. U wcześniaków przyczyną bradykardii często jest bezdech. Bradykardię obserwujemy u dzieci ze wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym, w niedoczynności tarczycy, hipoglikemii i po podaniu niektórych leków (β-adrenolityków, preparatów naparstnicy, fentanylu i leków antyarytmicznych). Dzieci, które intensywnie ćwiczą, mają wolniejszy rytm serca niż ich rówieśnicy. Bradykardia pojawia się również u nastolatków z jadłowstrętem. Wszelkie operacje kardiochirurgiczne u chorych z wrodzonymi wadami serca mogą prowadzić do dysfunkcji węzła zatokowego lub bloku AV. U dzieci z genetycznie uwarunkowanymi wadami serca, np. z mutacją genu SCN5A odpowiadającego za funkcję kanałów sodowych, powodują zespół wydłużonego QT typu 3 lub zespół Brugadów; często stwierdza się bradykardię w życiu płodowym.