Podstawy prawne stosowania przymusu bezpośredniego w warunkach pozaszpitalnych

W artykule omówiono podstawowe zmiany w nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ze szczególnym uwzględnieniem poszerzenia katalogu podmiotów legitymizujących się uprawnieniem do podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego u pacjenta z zaburzeniami psychicznymi. Opisano podstawy prawne oraz tryb i formę stosowania środków przymusu.

Słowa kluczowe
przymus bezpośredni, prawa pacjenta, zgoda na udzielanie świadczeń zdrowotnych, ratownik medyczny, zaburzenia psychiczne

Każda osoba mieszkająca w Polsce ma niezbywalne prawo m.in. do poszanowania jej godności i wolności, gwarantowane przez Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej (1). Ponadto Ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta zapewnia nam prawo do wyrażenia zgody na udzielanie nam świadczeń zdrowotnych lub odmowy wyrażenia takiej zgody (2). Problematyka poszanowania autonomii pacjenta z zaburzeniami psychicznymi jest wyjątkowo złożona, albowiem dotyka nie tylko niezwykle delikatnej materii, jaką jest ochrona jego autonomii w zakresie prawa do wyrażenia zgody na udzielenie mu świadczenia zdrowotnego, ale też wymaga ustalenia granic swobody pacjenta, którego tymczasowa zdolność do prawidłowej oceny sytuacji jest zaburzona. Dotyczy to nie tylko osób chorych psychicznie, u których diagnoza została już postawiona i nie ma co do tego wątpliwości, ale również tych pacjentów, u których z różnych powodów nastąpiła eskalacja objawów psychiatrycznych, u podłoża których leżą np. zmiany organiczne mózgu czy zatrucie substancjami psychoaktywnymi (3). Rozpoznanie u pacjenta przez lekarza systemu lub ratownika medycznego zaburzeń psychicznych powinno rodzić pytanie, czy w danej sytuacji, pomimo oczywistego oporu pacjenta i wbrew jego woli, uzasadniona jest ingerencja w niezbywalne prawo każdego człowieka do wolności i samostanowienia o swoim losie. Samo stwierdzenie, że w konkretnej sytuacji występują u pacjenta zaburzenia psychiczne, nie wystarczy bowiem, aby bez jego zgody wykonać badanie, zastosować przymus bezpośredni czy zadecydować o konieczności hospitalizacji.