Stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny ratunkowej z 1 czerwca 2021 r. w sprawie postępowania u pacjenta z podejrzeniem zatrucia cyjankami

Zatrucia toksycznymi gazami stają się coraz bardziej powszechne. Ich źródłem może być m.in. dym pożarowy. Artykuł zawiera rekomendacje postępowania zespołów ratownictwa medycznego u pacjentów z podejrzeniem zatrucia cyjankami.

Słowa kluczowe
cyjanowodór, cyjanki, zatrucia, pożar

Według Światowej Organizacji Zdrowia zatrucia znajdują się na 4. miejscu jako przyczyna zgonów osób dorosłych na świecie. Szacuje się, że w następstwie ostrych zatruć umiera w kraju kilkaset osób rocznie (1, 2). W Polsce co roku dochodzi do około 150 tys. pożarów, z czego 37 tys. dotyczy pożarów budynków. W ich wyniku umiera 500 osób, a kolejne 4 tys. odnosi obrażenia. Zdecydowana większość ofiar umiera nie na skutek obrażeń termicznych, lecz w wyniku zatrucia toksycznymi gazami. Statystyki pokazują, że jest to nawet 95% ofiar pożarów (3).

Ostre i bardzo ostre zatrucia cyjankami w dobie coraz częściej spotykanych przypadków spowodowanych poprzez wszechobecne tworzywa sztuczne, stanowią coraz większy problem ekonomiczny, ale przede wszystkim medyczny. Źródłem narażenia na zatrucia cyjankami mogą być dym pożarowy, piroliza stosowana w tworzywach sztucznych czy zatrucia związane z uwolnieniem jonów cyjankowych (4). Droga narażenia najczęściej jest wziewna, ale może też być doustna czy przez skórę. Działanie cyjanków polega przede wszystkim na łączeniu z trójwartościowym żelazem oksydazy cytochromowej będącej jednocześnie kluczowym elementem łańcucha oddechowego. Jony cyjankowe bezpośrednio powodują również uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego na drodze peroksydacji lipidów. Istotne dla klinicznego stanu pacjenta są okoliczności wystąpienia danego zatrucia, narastająca czasem bardzo ciężka duszność wraz z objawami dekompensacji układu oddechowego i wystąpieniem wstrząsu, drgawki czy w skrajnych przypadkach nagłe zatrzymanie krążenie. Gwałtowna dynamika narastających objawów jest szczególnie widoczna u osób narażonych na dymy pożarowe. Warto wspomnieć również o diagnostyce różnicowej, w której podobne objawy mogą wystąpić przy zatruciach tlenkiem węgla, tlenkiem azotu, siarki, amoniakiem czy chlorowodorem. W praktyce klinicznej ważny jest element podejrzenia, który w szczególności dotyczy opieki przedszpitalnej, a w warunkach szpitalnych ‒ badań laboratoryjnych. Bardzo ważne jest to, że brak potwierdzenia zatrucia cyjankami nie powinien opóźniać zastosowania specyficznego leczenia.