Ukąszenia przez zwierzęta jadowite w Polsce – czy tylko żmija zygzakowata może stanąć nam na drodze?

W jaki sposób postępować w przypadku ukąszenia przez żmiję lub innego węża jadowitego, skorpiona, pająka lub zwierzęcia, którego pacjent nie potrafi dokładnie zidentyfikować? W artykule przedstawiono możliwe reakcje pacjentów na ugryzienia przez jadowite zwierzęta oraz schemat postępowania.

Słowa kluczowe

zwierzęta jadowite, jad, ugryzienie, ukąszenia, reakcja anafilaktyczna

Jedynym naturalnie występującym jadowitym wężem w Polsce jest żmija zygzakowata (fot. 1). Ma ona nie więcej niż metr długości, ciało koloru brązowego z charakterystyczną wstęgą – ciemnoszarym zygzakiem na grzbiecie. Większość z nas miała okazję choć raz w życiu widzieć tego gada lub udzielać pomocy osobie ukąszonej. Jak wynika ze statystyk, nawet 80% ukąszeń określa się jako suche, czyli bez wstrzyknięcia jadu lub z niewielką ilością jadu (śladowe ilości jadu znajdującego się na końcu zębów jadowych dają jedynie odczyn miejscowy). Wynika to z uwarunkowań biologicznych – jad służy przede wszystkim do zdobywania pokarmu, który stanowią przeważnie niewielkie zwierzęta. Wyprodukowanie go wiąże się ze sporym wysiłkiem energetycznym, stąd żmija oszczędnie dysponuje swoją bronią, kąsając w ostateczności.

Jad służy ułatwieniu trawienia zdobyczy, stąd też jego działanie hemotoksyczne, proteolityczne, cytotoksyczne, neurotoksyczne. Niektóre składniki jadu prowadzą do uwolnienia histaminy i bradykininy, co sprawia, że osoba wrażliwa może manifestować objawy wstrząsu anafilaktycznego nawet podczas ekspozycji na małą ilość jadu. Hialuronidaza i metaloproteinazy powodują rozprzestrzenianie się jadu w tkankach, jak również miejscowe wynaczynienia krwi, prowadząc w konsekwencji do niedokrwistości i uszkodzenia mięśni z ewentualnymi powikłaniami ogólnoustrojowymi (m.in. uszkodzenie nerek w wyniku rabdomiolizy).