Dobrą praktyką jest leczenie bólu

Fizjologia bólu

Ból nie jest zjawiskiem jednorodnym, dlatego rozróżniamy dwa rodzaje bólu:

• ból fizjologiczny (odczuwamy go wtedy, gdy mimo pełni zdrowia działa na nas bodziec bólowy),
• ból patofizjologiczny (jego obecność zazwyczaj sygnalizuje chorobę i zapobiega jej zlekceważeniu).

Oba rodzaje bólu zależą od kilku mechanizmów. Jednym z nich będzie chociażby receptor, dzięki któremu możemy zawdzięczać „czucie” bólu. „Receptor to twór nerwowy, w którym dochodzi do przekształcenia energii bodźca na impulsy nerwowe.

Receptor dzielimy na dwie grupy:

• eksteroreceptory – pobudzane przez bodźce wobec organizmu, zewnętrzne,
• interoreceptory – pobudzane przez bodźce pochodzące z wnętrza organizmu”

Rozróżniamy trzy kategoria czucia:

• czucie dotyku – odczuwamy poprzez dotyk skóry jakimś przedmiotem,
• czucie głębokie – polega na odczuwaniu ułożenia części ciała względem siebie, np. czujemy położenie swojej ręki względem własnego ciała,
• czucie bólu – związane jest z receptorami bólowymi znajdującymi się w skórze, jak również w obrębie mięśni, stawów, kości czy wiązadeł.

Podczas pobudzenia jednej z kategorii czucia bólu zostaje wysłany impuls do OUN, gdzie najpierw podąża do zwoju rdzeniowego znajdującego się w pobliżu rdzenia kręgowego, a następnie drogi impulsów się rozchodzą. Impulsy czucia głębokiego i czucia dotyku biegną w tylnych powrózkach rdzenia do ośrodków czuciowych, natomiast impulsy bólowe przechodzą na drugą stronę rdzenia kręgowego i biegną do ośrodków czuciowych w powrózkach bocznych.

To rozdzielenie dróg, po której biegną impulsy, ma bardzo ważne znaczenie diagnostyczne, ponieważ gdy pacjent ma uszkodzoną boczną część rdzenia kręgowego, dotyk i czucie odczuwa prawidłowo, natomiast nie odczuwa wtedy bólu.

Nie jest to jednak jedyna droga, którą biegną impulsy bólowe. Część impulsów przechodzi na włókno nerwowe odchodzące od właściwego neuronu i dochodzi do neuronu ruchowego. Dzięki temu, dotykając gorącego przedmiotu, cofamy rękę na skutek tego odruchu.

Istnieje również potężny układ hamowania bólu, bez którego nasz organizm nie funkcjonowałby prawidłowo z racji na zaburzenia ze strony bólu.

Układ ten jest aktywowany np. przez bodźce stresowe czy emocjonalne, dlatego w stanie pobudzenia emocjonalnego odczuwamy ból słabiej. Zjawisko to nazywane jest analgezją postresową, czyli zmniejszeniem czucia bólu pod wpływem czynników stresowych.

Czynny udział w układzie hamowania bólu biorą peptydy opioidowe. Są to związki biologicznie aktywne o działaniu podobnym do morfiny. Zaliczamy do nich: β-endorfinę, enkefalinę, dynorfinę.

W organizmie człowieka funkcjonują dwa systemy hamujące ból:

• system obwodowy,
• system ośrodkowy.

W systemie obwodowym znajduje się interneuron hamujący, który hamuje włókna nerwowe, blokując jednocześnie przewodzenie impulsów bólowych. Niestety, siła interneuronu hamującego znajdującego się w tym miejscu zostaje osłabiona przez impulsy z włókien przenoszących czucie dotyku.

Z ośrodków hamujących ból informacja dochodzi do innego interneuronu hamującego, który działa na neuron II w rogu grzbietowym, obniżając jego pobudliwość. Tak natomiast działa system ośrodkowy.

Patofizjologia bólu

Ból patologiczny jest związany w większym stopniu z pobudzeniem włókien C. Powstaje on na skutek bezpośredniej aktywacji receptorów bólowych – nocyceptorów (ból fizjologiczny) lub też w następstwie zmian ich właściwości.

Ze względu na umiejscowienie ból możemy podzielić na:

a) ból somatyczny (ze struktur powierzchownych),
b) ból trzewny (z narządów wewnętrznych w jamach ciała).

Przykłady bólu patologicznego to:

• urazy, stany zapalne, oparzenia, choroby reumatyczne,
• ból pooperacyjny,
• ból neuropatyczny (spowodowany uszkodzeniem nerwu),
• ból głowy, ból zębów,
• bóle w chorobie nowotworowej.

Najczęstszą przyczyną bólu patologicznego jest ból pochodzenia trzewnego. Przykładem takiego bólu może być ból żołądka. Podczas pobudzenia receptorów bólowych następuje przekaz impulsów do rogu grzbietowego. Następnie zostaje pobudzony neuron II, aż na końcu informacja o bólu zostaje przekazana do ośrodka czucia bólu. Niestety, część impulsów bólowych dociera również do rogu bocznego, gdzie znajdują się ośrodki wegetatywne współczulne. Pobudzone zostają neurony wegetatywne, które dostarczają informację do narządów wewnętrznych. Wskutek tego, gdy boli żołądek, dochodzi również do skurczów żołądka. Gdy impulsy bólowe znajdą się w rogu grzbietowym, część z nich pobudza interneurony, a te z kolei pobudzają sąsiednie neurony związane z czuciem skórnym. Skutkiem tego jest nie tylko ból narządu (jak w tym przypadku żołądka), ale również ból otaczającej go skóry. Ból ten nosi nazwę bólu odniesionego.