Podstawy prawne stosowania przymusu bezpośredniego w warunkach pozaszpitalnych

Najistotniejsze z punktu widzenia ratownika medycznego i lekarza systemu prawne unormowania regulujące kwestie zastosowania przymusu bezpośredniego wobec pacjenta psychiatrycznego zostały zawarte między innymi w:

• Ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535),
• Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi (Dz.U. z 2018 r., poz. 2459),
• Ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 1997 r., nr 28, poz. 152).

Ostatnia nowelizacja Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego poszerzyła katalog osób posiadających prawo do podjęcia decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego o ratowników medycznych, a dokładniej o osoby kierujące zespołem Państwowego Ratownictwa Medycznego w trakcie wykonywania medycznych czynności ratunkowych. Jeszcze przed wejściem w życie wspomnianej wyżej nowelizacji, tj. przed 1 stycznia 2018 r., procedurę stosowania przymusu bezpośredniego regulowało Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania (4), które zostało wydane na podstawie upoważnienia ustawowego z art. 18 ust. 11 U.o.z.p. Konstytucyjność takiego rozwiązania budziła poważne zastrzeżenia, ponieważ przymus bezpośredni jest co do zasady połączony z naruszeniem i ograniczeniem wolności osoby. Tak poważna ingerencja w prawa jednostki powinna zostać uregulowana zgodnie z polską Konstytucją w ustawie, nie zaś w rozporządzeniu (5).

Jak już wspomniano, nowelizacja przepisów dotyczących zasad oraz trybu zastosowania przymusu bezpośredniego poszerzyła krąg podmiotów posiadających legitymację do jego zastosowania, o kierującego akcją medycznych czynności ratunkowych, a ponadto o podmioty nieudzielające świadczeń całodobowych i stacjonarnych z zakresu psychiatrii i leczenia uzależnień. Przyjęte w ustawie nowe uregulowania rozwiązują wiele problemów natury praktycznej, które pojawiały się w dotychczas funkcjonującym systemie ochrony zdrowia (6).