Stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny ratunkowej w sprawie dezynfekcji skóry przed wykonaniem iniekcji

Potencjał alergizujący

Kolejnym, czwartym, parametrem, który należy uwzględnić, dokonując wyboru środka antyseptycznego, jest stan wiedzy na temat jego alergogenności. Warto zaznaczyć, że zawsze jesteśmy zobowiązani zakładać, że stosowane przez nas leki lub wyroby medyczne mogą wywołać reakcję nadwrażliwości lub reakcję alergiczną, natomiast potencjał alergizujący określonych substancji – czerpany z doświadczenia i opisywany w literaturze fachowej – jest różny dla różnych substancji, w tym dla preparatów stosowanych w procedurach antyseptycznych. Najkorzystniejszy w omawianym kontekście wydaje się profil produktów oktenidynowych. W treści ChPL dla leku na bazie oktenidyny w połączeniu z fenoksyetanolem możemy wyczytać, że ani nie stwierdzono właściwości uczulających oktenidyny, ani nie potwierdzono doświadczalnie ewentualnych działań fotoalergizujących (10); natomiast wyroby medyczne z zawartością oktenidyny nie zawierają w Kartach Charakterystyki – w przeciwieństwie do produktów zawierających PHMB (poliheksanid) – kodu wskazującego rodzaj zagrożenia H317 (może powodować reakcję alergiczną skóry). Potencjalna alergogenność PHMB nie jest przy tym interpretowana jako wysoka, natomiast faktem są doniesienia o epizodach reakcji anafilaktycznej towarzyszących jego zastosowaniu (11). Problem ryzyka wstrząsu anafilaktycznego dotyczy w większym stopniu chlorheksydyny i z tego powodu FDA (Food and Drug Administration) w komunikacie z 2017 roku ostrzega, że stosowanie preparatów z chlorheksydyną może prowadzić do wstrząsów anafilaktycznych (12). Także produkty lecznicze jodopowidonu mają w treści ChPL ostrzeżenie o możliwości wystąpienia reakcji anafilaktycznej lub skórnej reakcji alergicznej, należy jednakże mieć na uwadze, że ich częstotliwość jest określana terminami: rzadko lub bardzo rzadko (13, 14). W przypadku produktów leczniczych opartych na alkoholach nieco wyższym poziomem rekomendacji wydają się cieszyć leki niezawierające w składzie etanolu – być może ze względu na dostarczane nam przez dermatologów informacje o uzyskiwaniu pozytywnych wyników testów skórnych na etanol (15).

Wymagany czas kontaktu

Piątym i zarazem ostatnim parametrem jest wymagany czas kontaktu, w którym określone produktu osiągają adekwatne spektrum skuteczności. Z pomocą przychodzi nam w tym miejscu opracowanie przygotowane przez zespół naukowców, którzy przeprowadzili standaryzowane badanie skuteczności przeciwdrobnoustrojowej jodopowidonu, dichlorowodorku oktenidyny, poliheksanidu, diglukonianu chlorheksydyny oraz triclosanu, wobec wybranych, istotnych klinicznie gatunków, tj.: S. aureus, E. faecalis, S. pneumoniae, E. coli, P. aeruginosa, C. perfringens, H. influenza, C. albicans, MRSA oraz VRE. Badacze doszli do wniosku, że w sytuacjach, w których możliwa jest przedłużona ekspozycja na antyseptyk, ranking substancji kształtuje się następująco:

poliheksanid = oktenidyna > chlorheksydyna > triclosan > PVP-I

Natomiast w sytuacjach, w których oczekujemy szybkiego działania, zaprezentowany powyżej ranking przybiera nieco inną postać:

PVP-I = oktenidyna > poliheksanid (16) > chlorheksydyna > triclosan (17)

W przypadku najmłodszych pacjentów minimalizacja czasu kontaktu wydaje się racjonalnym sposobem niwelowania potencjalnych niepożądanych skutków stosowania środków antyseptycznych, a co za tym idzie – wybór preparatów na bazie alkoholi, oktenidyny vel jodopowidonu okazuje się w tym kontekście najbardziej uzasadniony. Stosowanie preparatów oktenidynowych wiąże się natomiast w świetle dostępnych danych z niższym poziomem potencjalnego ryzyka podrażnienia oraz absorpcji, co potwierdzają zapisy Charakterystyki Produktu Leczniczego i przeprowadzonych badań (18) czy treść Kart Charakterystyki i opracowań naukowych (co dotyczy wyrobów medycznych).

W przypadku antyseptycznych produktów leczniczych na bazie alkoholu wymagany czas kontaktu, ewentualna konieczność powtarzania procedury lub wymóg asystencji lekarza są każdorazowo szczegółowo określone w treści Charakterystyki Produktu Leczniczego i należy ściśle przestrzegać ww. zapisów. Warto mieć na uwadze, że w przypadku leków, a więc produktów o skuteczności i profilu bezpieczeństwa, których potwierdzenia wymagał proces rejestracji, wybór preparatów o wyższym niż konieczne stężeniu substancji czynnych nie ma przełożenia na poziom skuteczności, a jedynie na wzrost ryzyka ekspozycji i absorpcji przy jednoczesnym możliwym spadku poziomu tolerancji dermatologicznej.